Στα μυστικά της Λίμνης...

'Ενα ταξίδι πέρα απ'την θολή γραμμή των οριζόντων, ένα πήδημα (επικίνδυνο το χαρακτηρίζουν οι απαϊοντες)από ένα άγνωστο "εκεί" σ'ενα βασανιστικό ακατανόητο "εδώ"  
                                       

τόλμησε να κάνει πριν λίγες μέρες  η Καρυάτιδα στο Δισπηλιό της Ορεστιάδας λίμνης ή κατά το γνωστότερο και ορθότερο λίμνη της Καστοριάς, που βρίσκεται στην νότια όχθη της.    

                     
Στιγμές που έζησε επισκεπτόμενη τον προιστορικό αυτό οικισμό  ηλικίας περίπου 7.500 χρόνων θα προσπαθήσει να μοιραστεί μαζί σας.

Εδώ και μία δεκαετία περίπου η επιστημονική ομάδα του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με επικεφαλής τον τότε αείμνηστο καθηγητή της Προιστορικής Αρχαιολογίας Γ.Χ.Χουρμουζιάδη άρχισε να μελετά συστηματικά τον προιστορικό λιμναίο αυτό οικισμό του Δισπηλιού.
                         

 Σήμερα μετά τον θάνατο του καθηγητή η έρευνα συνεχίζεται κάτω από την επίβλεψη της επιστημονικής ομάδας του καθηγητή κ. Κωτσάκη.

Ο οικισμός ήταν βέβαια γνωστός από την επιφανειακή έρευνα που είχε πραγματοποιήσει στην περιοχή ο καθηγητής  Α.Κεραμόπουλος, την δεκαετία του '30 αλλά και ο καθηγητής της Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΑΠΘΝ Μουτσόπουλος το 1965.

Από το 1922 μέχρι σήμερα, η επιστημονική αρχαιολογική ομάδα προσπαθεί μέσα από φοβερές αντιξοότητες και εμπόδια που υψώνονταν και εξακολουθούν μέχρι και σήμερα να στήνονται τόσο από τις επίσημες αρχές του κράτους  όσο και από τις αρχές της τοπικής κοινωνίας, να αποκρυπτογραφήσει τα κατάλοιπα της δραστηριότητας των προιστορικών Δισπηλιωτών που άφησαν έντονα στην λάσπη της μαγικής αυτής λίμνης...

Προσπαθεί και κατάφερε να αποκαλύψει όλα τα βάσιμα εκείνα στοιχεία μιας πολύ πρώιμης από τα μέσα της 6ης προχριστιανικής χιλιετίας, ευρήματα που αποδεικνύουν περίτρανα την μοναδικότητα σε παλαιότητα του οικισμού μέσα στο σύστημα της νοτιοανατολικής Ευρώπης.

Σε ένα χώρο όπου υπάρχουν αδιάψευστες αρχαιολογικές αποδείξεις( μέσω της επιστημονικής μεθόδου ραδιοχρονολόγησης με άνθρακα 14 β) και όχι μόνο ενδείξεις για την αρχαιότερη διείσδυση των Αναλκίδειων φύλων (http://mythagogia.blogspot.gr/2015/08/blog-post_6.html) που θα μπορούσαν να είναι αυτοί που μετέφεραν την καλλιέργεια του Atofious Ypatikus και φυσικά τις σχετικές λατρευτικές συμπεριφορές που συνοδεύουν μια τέτοια καλλιέργεια.

Έτσι οι διαβρωμένοι πάσσαλοι ζωντανεύουν μπροστά στα μάτια μας και μας μιλούν ...διηγούνται την τότε ζωή της Λίμνης, τα σπίτια της, τους ανθρώπους της με τα πέτρινα και κοκάλινα εργαλεία τους σημάδια της καθημερινής δουλειάς τους ενώ σε σπασμένα αγγεία αποτυπώνεται σαν σε ταινία η καθημερινότητα του 5.500 Π.Χ.!!!

Μα ας ταξιδέψουμε μέσα από τις σελίδες του ημερολογίου της ανασκαφής πιο εύκολα στην εποχή του νεολιθικού Δισπηλιού, δίπλα στην λίμνη που βρίσκεται ο προιστορικός Δισπηλιώτης ώστε να τον συναντήσουμε:
 14 Iουλίου 2008. Τομή Δ8γ.

"Φτάσαμε κιόλας σε βάθος 1,60 μ.. Και να σκεφτεί κανείς πως αρχίσαμε την ανασκαφή πριν από ένα μήνα. Θυμάμαι σαν τώρα την μέρα που ήρθαμε. Ήταν απόγευμα και η λίμνη είχε ένα περίεργο χρώμα, ανάμεσα στο γκρι και το ιώδες. Ο Αρτούρο δε σταματούσε να βγάζει φωτογραφίες. Θυμάμαι μάλιστα πώς έστησε την Κλαίρη δίπλα σε ένα ηλιοτρόπιο για να την φωτογραφήσει. Πρώτη φορά έλεγε το βράδυ στην ψαροταβέρνα της Ρένας θα φωτογράφιζε δίπλα -δίπλα δυο ήλιους!
Στην αρχή , σκέφτομαι σήμερα το πρωί που ήρθα στην ανασκαφή πως το πρόβλημά μας ήταν η αγριάδα με τις βαθιές της ρίζες. Μερικές φορές έφταναν το ένα μέτρο. 'Υστερα συναντήσαμε το πρόβλημα με το ίζημα. Σκληρό σαν τσιμέντο! Δεν προλαβαίναμε να αλλάζουμε τους κασμάδες που έσπαγαν. Ένα βράδυ ο Αχιλλέας μου ομολόγησε πως δεν θα ερχόταν την άλλη μέρα στην δουλειά. Θα σταματούσε . Η γυναίκα του, μου είπε είχε τα "μετρικά"της και έπρεπε να την πάει στο γιατρό. Θα αναγκαστώ για τον λόγο αυτό να προτείνω το σκάψιμο κοντά στην βόρεια παρειά, που είναι πιο κοντά στην λίμνη. Εκεί πολύ συχνά έρχονται οι κύκνοι.

Στη σειρά...πολλές φορές μου δίνουν την εντύπωση πως προχωρούν πάνω στην λίμνη με ένα μυστικό παράγγελμα. Αν είχα μια καλή βιντεοκάμερα θα τους βιντεοσκοπούσα για να αποδείξω αυτό που σκέφτομαι...στην αρχή πάνε όλοι μαζί προς μια κατεύθυνση . Ύστερα απότομα στρίβουν προς μια άλλη και συνεχίζουν με τον ίδιο ρυθμό. Ωραία πουλιά!
                                     

Και να σκεφτεί κανείς πως δεν μπορούν να πετάξουν. Είναι καταδικασμένα σ'όλη τους την ζωή να μείνουν μέσα σ'αυτή την λίμνη, χρόνια ολόκληρα! Και όμως άλλα πουλιά που είναι ακόμα και πενήντα φορές πιο μικρά περνούνε πετώντας ολόκληρους ωκεανούς.  
                       

Μου κάνει εντύπωση πως στο σημείο αυτό του σκάμματος δεν έχουμε καθόλου κεραμική."Ο καθηγητής έκλεισε το το ημερολόγιο και έκανε να πιάσει την κούπα με τον καφέ αλλά θυμήθηκε την απαίσια γεύση του και δε συνέχισε...στο εντωμεταξύ η θερμοκρασία είχε φτάσει τους 39
βαθμούς.
                                       

Από την λίμνη ανέβαινε ένας γκριζοπράσινος αχνός, που μέσα του φαίνονταν τα λευκά κεφάλια των κύκνων, να κουνιούνται αργά-αργά όπως έρχονταν για να κουρνιάσουν μέσα στις καλαμιές.

Και δίπλα στους κύκνους οι πάντα αχόρταγες νήσσες όλο και κάτι τσιμπολογάνε στην επιφάνεια των ακύμαντων νερών. Κι'ακόμα δίπλα στην όχθη τα περίεργα ανώνυμα έντομα σύννεφο ολόκληρο, ζουζούνιζαν. Άλλα κάθονταν πάνω στα φύλλα των καλαμιών, άλλα βουτούσαν μέσα στο πράσινο νερό. Τα "αλογάκια" της Παναγίας μια σηκώνονταν και μια έπεφταν, κόαζαν και τα βατράχια παραδίπλα και δυο χελώνες αργοσέρνονταν πάνω στα χώματα της ανασκαφής.
Κυριακή πρωί και τα μονοκοτυλήδονα έγερναν δίπλα στα δικοτυλήδονα, ζευγάρια καλοκαιρινά, πούλουδα και λούλουδα, αράχνες που άστραφταν κάτω από το αυγουστιάτικο ήλιο, νερά που έσκαγαν σε μικρές φουσκάλες...

Να...φτάνουν και μέχρι την όχθη νυσταγμένες μουσικές, γεμάτες ζεστή υγρασία από το "Κροντήρι" όπου τα σαρμαδάκια μέσα πήλινα πιάτα και οι κόκκινες πιπεριές ανάποδα ξαπλωμένες κολυμπάνε μέσα στο λαδόξιδο, ενώ  από το παραδοσιακό μπαλκόνι ο ιδιοκτήτης καμαρώνει πίνοντας βραστό με ολίγη και απ' αυτό το αγνάντιο του εκεί πάνω μαγικα θαρρείς ...συναντά τον προιστορικό κάτοικο της λίμνης  

Η ζωή εδώ κυλάει έξω από τα σπίτια. Όσο το φως του ήλιου το επιτρέπει οι νεολιθικοί παραγωγοί σκορπίζουν στα χωράφια που εκτείνονται στα μεσόγεια, ανηφορίζουν στα γειτονικά βοσκοτόπια, χώνονται στα πυκνά δάση, ανοίγονται με τις βάρκες στην λίμνη....

Το χωριό που έφτιαξαν συλλογικά έχει χώρο για όλα αυτά. Φρόντισαν ώστε τα σπίτια να αφήνουν το χώρο που χρειάζεται για τις υπαίθριες  δραστηριότητές τους. Και ακόμη να μπορούν καθισμένοι γύρω από τη φωτιά, να κουβεντιάζουν για όλα όσα τους απασχολούν, να αποφασίζουν για όσα πρέπει ακόμη να γίνουν, να μοιράζονται όσα θυμούνται, παρατήρησαν ή έμαθαν.

Μια δερμάτινη σφεντόνα και μερικά πήλινα βλήματα στο βάθος του σπιτιού, δείχνουν ότι ο νεολιθικός κάτοικος της λίμνης δεν εγκατάλειψε ολοκληρωτικά τις παραγωγικές συνήθειες του παλαιολιθικού παρελθόντος που άφησε πίσω του.

Μπορεί να έγινε ικανός γεωργός κτηνοτρόφος και  ψαράς παρ'όλα αυτά το κυνήγι και η συλλογή άγριων καρπών εξακολουθεί, όπως άλλωστε και σήμερα, να έχει ιδιαίτερη σημασία για την επιβίωσή του..

Όταν μπορέσει να γεμίσει τα πιθάρια του σπιτιού του με σιτάρι, ξεκρεμάει το ξύλινο τόξο και τα βέλη από τη γωνία για να αναζητήσει μαζί με τους συντρόφους του στα γειτονιά πυκνά δάση ελάφια, ζαρκάδια και αγριογούρουνα.  

Στη προσπάθειά του μάλιστα να παγιδεύσει το θήραμά του καμιά φορά τραυματίζεται. Ξέρει όμως ποια από τα βότανα του βουνού θα ανακουφίσουν τον πόνο του.
Στο δρόμο της επιστροφής για το χωριό, γεμίζει το καλάθι του με αγριοστάφυλα, μούρα, κράνα και άγρια σύκα που θα πλουτίσουν το καθημερινό του γεύμα.

Πίσω από την καλύβα με το ακόντιο δίπλα στην πόρτα επεξεργάζεται με πέτρινα εργαλεία το δέρμα των ζώων που σκότωσε, για να συμπληρώσει τον ρουχισμό του.

Τα μεγάλα κέρατα τα κάνει σκαλιστήρια για τα χωράφια και σφήνες για να κάνει πιο σταθερά τα τσεκούρια του. Ο προιστορικος Δισπηλιώτης είτε μένει στη στεριά είτε στην όχθη είτε στην καλύβα που είναι περιτριγυρισμένη απ΄το νερό, έχει αποφασίσει να συνδέσει τη ζωή του με την λίμνη.

Τραβήχτηκε μαζί με τα ζώα του κοντά της και κράτησε την πολύτιμη, εύφορη γη για τα χωράφια του. Παρατήρησε το ιδιαίτερο οικοσύστημα της λίμνης, κατανόησε τους νόμους του και βρήκε σιγά-σιγά τον τρόπο να το δαμάσει.

Και τώρα με τις βάρκες που σκαλίζει σε μεγάλους κορμούς πηγαίνει γρήγορα και εύκολα στα γειτονικά χωριά χωρίς να κινδυνεύει από τα ζώα του πυκνού δάσους που φτάνει μέχρι την όχθη. Ψαρεύει κιόλας! Με κοκάλινα λεπτο-δουλεμένα αγκίστρια, με δίχτυα πλεγμένα από λινάρι, ή με καλαμένιες παγίδες, βέβαια, όσο κι'αν ξέρει με ποιον τρόπο και ποια εποχή θα πιάσει τα μικρά και τα μεγάλα ψάρια όσο και αν η λίμνη έχει άφθονα νόστιμα κοχύλια, δεν βασίζεται μόνο σ'αυτά για να χορτάσει...  

Αυτά τα πήλινα σκεύη που μοιάζουν με βάρκες φαίνεται πως είναι τα πιο κατάλληλα για να μαγειρεύουν μέσα τους τα ψάρια.        

Η ζωή στο νεολιθικό Δισπηλιό είναι δύσκολη! Δεν είναι όμως ζωή ανθρώπων που απλώς επιβιώνουν, έρμαια του περιβάλλοντος, είναι ζωή ανθρώπων που με τις επινοήσεις τους διαμορφώνουν τους όρους της αέναης πάλης του ανθρώπου με την φύση!.

Τα μαχαίρια στην καλύβα με τις σπασμένες πέτρες δεν είναι από μέταλλο, κομματιάζουν όμως πολύ καλά το σκληρό κρέας των ζώων. Τα χωράφια θερίζονται γρήγορα με τις κοφτερές λεπίδες των δρεπανιών που διαμορφώνονται από τους επιδέξιους κατοίκους του χωριού σπάζοντας μεγάλους πυρήνες πυριτόλιθου.

Οι ποταμίσιες κροκάλες στα έμπειρα χέρια τους γίνονται τσεκούρια μικρά και μεγάλα κατάλληλα για να δουλεύουν όλα τα ξύλα. Τίποτε δεν πάει χαμένο! Τα κόκκαλα των ζώων ξεχωρίζονται προσεκτικά και με σίγουρες κινήσεις μετατρέπονται σε λεπτές βελόνες, μυτερά σουβλιά, λείες σπάτουλες. Έτσι κατάφερε να κάνει τους κορμούς των δένδρων σπίτια, το σιτάρι ψωμί, τα κόκκαλα μουσική... ναι ...ο οικείος αυτός πρό-προ-προ-προ-προ κάτοικος της λίμνης παίζει και μουσική...προσπαθεί να μιμηθεί και αναπαράγει τους ήχους της φύσης.

Ακόμα και τη λάσπη που παρατήρησε ότι σκληραίνει με τη φωτιά μπορεί να μεταμορφώσει σε αγγεία. Με τον πηλό τα πράγματα βέβαια δεν είναι τόσο απλά.

Πρέπει να ψάξει δίπλα στην λίμνη ή και πιο μακριά στους γειτονικούς λόφους, να βρει..να βρουν τον κατάλληλο πηλό και να τον καθαρίσουν από χώμα και βότσαλα.

Άλλοτε πάλι χρειάζεται να προσθέσουν μικρά πετραδάκια και κοπανισμένα κοχύλια για να αποκτήσει το μίγμα τις ιδιότητες που θέλουν. ΄Εχει καταλάβει ότι για να φτιάξει/ουν τα μεγάλα πιθάρια για το σιτάρι του χρειάζονται πηλό που να δημιουργεί χοντρά τοιχώματα ανθεκτικά στη φωτιά και όχι τον καθαρό πηλό που χρησιμοποιεί στα λεπτά καλογυαλισμένα μικρά σκεύη. Ανάλογα πάλι με το μέγεθος άλλοτε χρησιμοποιεί το κτιστό φούρνο του και άλλοτε ανάβει μια μεγάλη φωτιά έξω στο χώμα.

Δίπλα στην λίμνη ο αρχάνθρωπος του Δισπηλιού πρέπει να ζήσει, να κοπιάσει και προπάντων να σκεφτεί πολύ. Εκλογικεύει του κόσμου το φαινόμενο, τα περίεργα και τα τρομακτικά και μετά τα ερμηνεύει...

Την εμπειρία και την γνώση που αποκτά προκειμένου να επιβιώσει τις συνοδεύουν οι ιδέες που γεννιούνται πότε τυχαία και πότε μεθοδικά . Και όλα αυτά που κάνουν την ζωή του πιο εύκολη και καμιά φορά πιο ευχάριστη συνιστούν την ιδεολογία του! Μέσα απ'αυτή αντιμετωπίζει την γέννηση, την ηδονή, την αρρώστια, τον πόνο, το θάνατο!

Γι'αυτό φτιάχνει με πηλό τα ειδώλια, εικόνες της ζωής του, στολίζει το λαιμό του με κοχύλια και χάντρες, αποτυπώνει τις σκέψεις του με χαράγματα(η αρχαιότερη γραφή στον κόσμο πριν την γραμμική Α και Β που έχει βρεθεί) και χρώμα πάνω στον πηλό και το ξύλο.

Γι'αυτό καθισμένος με τους συντρόφους του, έξω από την καλύβα με την ξύλινη πινακίδα, ξεχνιέται στους ήχους της φύσης με μια κοκάλινη φλογέρα ψάχνοντας να βρει εξηγήσεις για τα δύσκολα και ακατανόητα στους Θεούς!

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:1. Eγκόλπιο ανασκαφής Γ.Χ.Χουρμουζιάδης Εκδόσεις Κάπον     

2. 'Εντυπο Δήμου Μακεδνών-Αριστοτέλειο Παν/μιο Θεσ/νίκης

3. Φωτογραφίες: Kαρυάτιδα Ακροπολίδου

Υ.Γ.Αφιερωμένο στο ξάδελφο που ζει πολύ μακριά... και δεν κατάφερα να τον ξεναγήσω από κοντά στον υπέροχο χώρο του Δισπηλιού