Η περιπετειώδης ιστορία...ενός ονόματος! Νο1

Μαμούνι: Ξέρεις Κάρυ, εχω προσέξει πως αποφεύγεις να μου μιλάς για θέματα, που αφορούν την νεότερη ιστορία μας.  Όπως ακριβώς συμβαίνει και στα σχολειά μας!
Η διδακτέα ύλη περιορίζεται στα αρχαιότερα χρόνια και η ιστορία που αναφέρεται στα νεότερα χρόνια  παραμένει στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου αδίδακτη στους μαθητές...εσκεμμένως τολμώ να φανταστώ!
Κάρυ: Πες μου για ποια χρονική περίοδο της ιστορίας μας θέλεις να σου μιλήσω.
Μαμούνι: Nα θα μ'ενδιέφερε πολύ να μάθω πώς ακριβώς εξελίχθηκαν τα γεγονότα με το Μακεδονικό ζητημα που απασχολεί την εξωτερική πολιτική μέχρι τις μέρες μας.
Δεν έχω ιδέα γι'αυτή την χρονική περίοδο και δεν μπορώ να καταλάβω γιατί δίνουμε τόση μεγάλη σημασία σ' ένα όνομα που ένα μικρό γειτονικό κράτος θέλει να χρησιμοποιήσει για την εθνική του ταυτότητα. 
 Κάρυ:Θα προσπαθήσω Μαμούνι  να σου εξιστορήσω όσο μπορέσω συνοπτικά και καταννοητά όλες τις φάσεις του θέματος αρχίζοντας απο το 1830 που έχουμε την σύσταση του ανεξάρτητου ελληνικού εθνικού κράτους και τα συμπεράσματα για την σημασία του ονόματος ευελπιστώ να  τα βγάλεις μόνο σου.
Η Μακεδονία δεν υπήρξε ποτέ ένας αυτονόητος γεωγραφικός προσδιορισμός του χώρου.
Την αρχική πρόσληψη της οριοθέτησης της την έχουμε απο την ανάγνωση αρχαίων γεωγράφων, όπως ο Στράβων και άλλων περιηγητών.
Η Μακεδονία, η αρχαία ιστορική ελληνική χώρα,σήμερα βρίσκεται στα όρια μεταξύ της Ελλάδας, της ΠΓΔΜ και της Βουλγαρίας.
Ένα πολύ μικρό τμήμα της περιλαμβάνεται επίσης στην Αλβανία. Τα όρια αυτά μεταξύ των παραπάνω χωρών που σου ανέφερα, προσδιορίστηκαν το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα  και έγιναν αποδεκτά απο τους βασικούς διεκδικητές Έλληνες, Βούλγαρους και Σέρβους.
Μα ας τα πάρουμε τα γεγονότα απο την αρχή.
Η Μακεδονία κατά την Τουρκοκρατία διατηρούσε όλα τα χαρακτηριστικά μιας πολυεθνικής αυτοκρατορίας, όπου η διάκριση των υπηκόων της γινόταν με βάση το θρήσκευμα, εξυπηρετώντας αρχικώς τις φορολογικές ανάγκες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Οι χριστιανοί και οι μουσουλμάνοι αποτελούσαν την πλειονότητα των κατοίκων της.
Οι χριστιανοί επιβαρύνονταν με τον κύριο όγκο των φόρων της και οι μουσουλμάνοι επάνδρωναν τον κρατικό μηχανισμό και τον στρατό.

 Οι Χριστιανοί έως το 1870 εκπροσωπούνταν απο το Οικουμενικό Πατριαρχείο-Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, ανεξάρτητα απο την γλώσσα που μιλούσαν.
Το πολυεθνικό χαλί αποτελούνταν απο Ελληνόφωνους , Σλαβόφωνους ,Αλβανόφωνους και Βλαχόφωνους.
Η Ελληνική Επανάσταση (1821-1830) ήταν η δεύτερη χρονολογικά εξέγερση που ξέσπασε στα Βαλκάνια, μετά την Σερβική επανάσταση(1805), αλλά η πρώτη που είχε αίσιο τέλος εφ'όσον συστάθηκε το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος.

 Αυτό όμως το νεοσυσταθέν ελληνικό εθνικό κράτος ήταν ασφυκτικά περιορισμένο στην οροθετική γραμμή Αμβρακικού κόλπου-Σπερχειού ποταμού και ελάχιστη σχέση είχε με τους πόθους και τα σχέδια των αλύτρωτων ακόμα Ελλήνων.
Ετσι με την άφιξη του βασιλιά ΄Οθωνα,ξεκίνησε μια μεγάλη περίοδος που το καινούργιο βασίλειο της Ελλάδας προσδοκούσε την διεύρυνση των εδαφικών της ορίων.
Βασικό επομένως συστατικό της ιδιοσυγκρασίας του ελληνικού κράτους υπήρξε ο αλυτρωτισμός και φυσικά η επέκταση των συνόρων.
Ο αλυτρωτισμός σφράγισε την ελληνική πολιτική ιδεολογία μέχρι το 1922 με την Μικρασιατική καταστροφή και έδωσε ένα τέλος στην ελληνική "Μεγάλη Ιδέα"οδηγώντας την χώρα σε μια περίοδο απομονωτισμού και εσωστρέφειας.
Οι  πολυάριθμοι αλύτρωτοι αδελφοί (Κρητικοί, Θεσσαλοί, Ηπειρώτες και Μακεδόνες) αποτέλεσαν τους βασικούς υποκινητές της ανατροπής των ελλαδικών εδαφικών ορίων και θερμοί υποστηρικτές της ένωσης όλων αυτών των διαμερισμάτων με την ελεύθερη Ελλάδα.
Το ελληνικό όμως βασίλειο οικονομικά και πολιτικά παρέμενε αδύναμο μη μπορώντας να ικανοποιήσει τα μεγαλοιδεατικά αυτά σχέδια και κάθε σχέδιο παρόμοιο φάνταζε τουλάχιστον ουτοπικό έως και γραφικό.

 Η ιδεολογία της Μεγάλης Ιδέας πρωτοειπώθηκε απο τον τότε πρωθυπουργό Ιωάννη Κωλέττη το 1844 στην Εθνοσυνέλευση, προτείνοντας μάλιστα η Ελλάδα να μη αποκτήσει πρωτεύουσα έως ότου απελευθερωθεί η Κωνσταντινούπολη.
Το 1838, που έγινε η πρώτη επέτειος εορτασμού της ελληνικής επανάστασης, το συγκεντρωμένο πλήθος κραύγαζε:" Στην Πόλη! Στην Πόλη!"
Σ'όλο τον 19ο αιώνα η Μεγάλη Ιδέα συνέπαιρνε την πλειονότητα των Ελλήνων ελεύθερων και υπόδουλων.
Στην ιεράρχηση των αλυτρωτικών στόχων, στα μέσα του 19ου αιώνα, η υπόθεση της Μακεδονίας δεν θεωρούνταν προτεραιότητα.
Το ενδιαφέρον της ελληνικής πολιτικής εστιαζόταν στα Επτάνησα(που είχε ωριμάσει το αίτημα για ένωση) και στην Κρήτη με τις δύο επαναστάσεις-εξεγέρσεις(1839-1841) και (1866-1869). Ετσι με βάση τα τότε δεδομένα η μακρινή τότε Μακεδονία δεν προσέλκυε ακόμα το ενδιαφέρον της ελληνικής πολιτείας.
Στην δεκαετία του 1870 δραστηριοποιήθηκε για να συνδράμει τον Μακεδονικό ελληνισμό  ο "Σύλλογος προς Διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων" που ιδρύθηκε απο επιφανή στελέχη της Αθηναικής κοινωνίας, έχοντας πρώτο πρόεδρο τον Αλέξανδρο Σούτσο, ο οποίος δημιούργησε πυρήνες εθνικής δραστηριότητας σε πολλές πόλεις της Μακεδονίας.

Εξέδωσε σχολικά βιβλία,κατήρτισε εκπαιδευτικά προγράμματα,έστειλε δασκάλους και παρείχε οικονομική υποστήριξη. Για τις ενέργειές του αυτές ο σύλλογος χαρακτηρίστηκε "Υπουργείο Παιδείας" του υπόδουλου ελληνισμού.
Στην δεκαετία του 1870 ο ελληνικός αλύτρωτος ελληνισμός συνάντησε και αναμετρήθηκε για πρώτη φορά στην Μακεδονία με τους αντίστοιχους αλυτρωτισμούς και τις δικές τους μεγάλες Ιδέες των γειτονικών βαλκανικών λαών Βουλγάρων και Σέρβων.
Προηγήθηκε η ίδρυση της Βουλγαρικής Εξαρχίας το 1870, ακολούθησε η ανατολική κρίση το 1875 και στο τέλος είχαμε την υπογραφή της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου το 1878 με την οποία πρόσκαιρα δημιούργησε την Μεγάλη Βουλγαρία, απειλώντας τα συμφέροντα του Ελληνισμού στην μακεδονική χώρα.
Ο κίνδυνος του Πανσλαβισμού κινητοποίησε τις ελληνικές διπλωματικές αρχές αλλά κυρίως την Αγγλία η οποία δεν έβλεπε ευνοικά μέσω αυτής την ρωσική επιρροή στην Νότια Βαλκανική.
Η Ελλάδα έμοιαζε με ηφαίστειο έτοιμο να εκραγεί. Στην πρωτεύουσα σωματεία, ενώσεις και αδελφότητες οργάνωναν καθημερινά λαικά συλλαλητήρια πιέζοντας την κυβέρνηση να κηρύξει τον πόλεμο στην Τουρκία.
Δύο μεγάλες εταιρείες που δραστηροποιούνταν στον χώρο της Μακεδονίας, η "Αδελφότητα"και η "Εθνική Άμυνα" είχε απλώσει το δίκτυό της στο μεγαλύτερο μέρος της Νοτιοδυτικής Μακεδονίας.
Οι δύο οργανώσεις συνεργάστηκαν στη διάρκεια του 1877 με σκοπό να προκαλέσουν γενικές εξεγέρσεις στην Θεσσαλία, Ήπειρο, Μακεδονία και Θράκη με ιδρυτές τους τους Κωνσταντίνο Ισχόμαχο και Λεωνίδα Πασχάλη μαζί με τον ρομαντικό ιδεολόγο Λεωνίδα Βούλγαρη που ήταν γιος σλαβόφωνου αγωνιστή του '21.
Η συνεργασία τους λοιπόν οδήγησε στην περίφημη εξέγερση του Ολύμπου τον Φεβρουάριο του 1878. Ισχυρές όμως οθωμανικές στρατιωτικές δυνάμεις κατέφθασαν σύντομα, καταστέλλοντας με πολύ βίαιο τρόπο κάθε επαναστατική τάση. Παρ'όλα αυτά, πολλά επαναστατικά κινήματα-ιδιαίτερα στην Δυτική Μακεδονία-ξέσπασαν, τα οποία κι'αυτά κατεστάλησαν μετά την πάροδο μερικών μηνών απο τον Οθωμανικό στρατό.
Ερχεται η Συνθήκη του Βερολίνου, η οποία ακύρωσε τα συμφωνηθέντα στον Άγιο Στέφανο και προσωρινά ανακούφισε του Ελληνες Μακεδόνες.
Όμως η βουλγαρική προπαγανδιστική εκστρατεία δεν έμεινε στάσιμη, συνεχίστηκε στο σημείο να φτάσει στο απόγειό της στην Μακεδονική ενδοχώρα.

 

Καπετάνισσα Περιστέρα

Υπήρχε και μια νεαρή καπετάνισσα, η Περιστέρα από τη Σιάτιστα. Ο αδελφός της ο Γούλιας Κράκας διαδέχτηκε στην αρχηγεία το Σπανό όταν έπεσε σε μια σύγκρουση με τους Τούρκους. Πήγε μαζί του και η Περιστέρα, που θα είχε ενοχληθεί από τους Τούρκους.
Η θρυλική Καπετάνισσα Περιστέρα, σε ηλικία 18 ετών έγινε καπετάνισσα με το όνομα "καπετάν Σπανοβαγγέλης" και άρχισε κλεφτοπόλεμο με τους Τούρκους στις περιοχές Κοζάνης και Καστοριάς. Στην ανδροποίησή της θυσίασε και τα ωραία της μακριά μαλλιά, τα οποία όπως διηγείται η ίδια "έκοψε κι σκόρπισε στους βάτους και στους θάμνους του βουνού".Τον Κράκα τον έπιασαν οι Τούρκοι με προδοσία ενός παλιού συντρόφου του και τον εκτέλεσαν "επό τόπου" χωρίς καμιά διαδικασία. Η Περιστέρα εξακολούθησε να γυρίζει με το σώμα της στα βουνά, ένοπλη, έως ότου ο Μητροπολίτης της Σιάτιστας, Αγαθάγγελος, της εξασφάλισε χάρη. Την υποδέχτηκε μάλιστα πανηγυρικά και την εξύμνησε με τα θερμότερα λόγια μέσα στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου.
 Οι Τούρκοι επιχείρησαν αργότερα να την πιάσουν και κύκλωσαν το σπίτι της. Η Περιστέρα όμως πρόλαβε να το σκάσει σαν αληθινό περιστέρι και βρέθηκε στη Θεσσαλία, όπου τερμάτισε πεζότατα την αρματολική σταδιοδρομία της... παντρεύτηκε!
  Το «Μακεδονικό» Κομιτάτο είχε από νωρίς οργανώσει ένα δίκτυο από παραστρατιωτικές ομάδες οι άντρες των οποίων είχαν επιδοθεί σε ένα όργιο βίας και τρομοκρατίας του ελληνικού και όχι μόνο στοιχείου της Μακεδονίας
Σημαντικά στελέχη των Κομιτατζήδων ήταν ο ιδρυτής τους Γκότσε Ντέλτσεφ (τιμώνταν ως εθνικός ήρωας στη Βουλγαρία μέχρι το 1946 όταν με την αλλαγή της πολιτικής της Βουλγαρίας στο Μακεδονικό, το μουσείο του έκλεισε και τα περιεχόμενα του μαζί με τα οστά του μεταφέρθηκαν στα Σκόπια της νεοϊδρυθείσας ΓΔΜ)..

Στο τέλος του 1878 ο δάσκαλος  Αναστάσιος Πηχεών απο το Άργος Ορεστικού, αποτύπωνε την απογοήτευση των Ελλήνων Μακεδόνων απο την αδυναμία της επίσημης Ελλάδας να συνδράμει στον αγώνα τους,τον πόθο τους για ελευθερία την ώρα που η βουλγαρική δραστηριότητα εντεινόταν.

  Οι κομιτατζήδες άρχισαν να εκτελούν και να βασανίζουν ιερείς, δασκάλους, τοπικές προσωπικότητες, αλλά και απλούς πολίτες που αρνούνταν το  εκβουλγαρισμό.

 Κατόπιν δραματικών εκκλήσεων του Μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανού Καραβαγγέλη, ο οποίος είχε αρχίσει ήδη να οργανώνει τοπικά τμήματα αυτοάμυνας σε Καστοριά  και Φλώρινα, ιδρύθηκε στην Αθήνα το  Μακεδονικό Κομιτάτο υπό τον δημοσιογράφο Δημήτριο Καλαποθάκη.
  Ο ίδιος ο Μητροπολίτης είχε αναγκαστεί να περιέρχεται τους ναούς των χωριών της περιφέρειάς του και να εκκλησιάζει με το όπλο του παραπόδα (λόγω των αλλεπάλληλων απειλών κατά της ζωής του), σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να τονώσει το ηθικό των τρομοκρατημένων πιστών.

 Η εξέγερση του Ιλιντεν(1903)
Τον Σεπτέμβριο του 1902, ξέσπασε η αποκαλούμενη εξέγερση της Τζουμαγιάς, η οποία είχε οργανωθεί απο το Ανώτατο Μακεδονικό Κομιτάτο της Σόφιας. Τον Απρίλιο του 1903 Βούλγαροι αναρχικοί οι αποκαλούμενοι Γκεμιτζήδες, πραγματοποίησαν σειρά βομβιστικών επιθέσεων στην Θεσσαλονίκη ανατινάζοντας το γαλλικό επιβατικό πλοίο Γκουανταλκιβίρ και το κτίριο της Οθωμανικής Τράπεζας. Κοινός εχθρός για όλους τους κατοίκους της Μακεδονίας στάθηκε η Οθωμανική κατοχή.

Οι εξεγερθέντες πληθυσμοί έδωσαν μάχη πεπεισμένοι ότι μάχονταν για την ελευθερία τους. Άμεση συνέπεια της εξέγερσης του ΄Ιλιντεν υπήρξε η επιβολή απο τις Μεγάλες Δυνάμεις στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, εκτεταμένων μεταρρυθμίσεων στην διοίκηση, την οικονομία, την δικαιοσύνη και την ασφάλεια των χριστιανικών πληθυσμών υπηκόων του σουλτάνου.

 

Ο Κωνσταντίνος ή "Κώττας" Χρήστου ήταν σλαβόφωνος οπλαρχηγός ο οποίος γεννήθηκε το 1863 στο χωριό Ρούλια ή Χρούλια, σημερινό Κώτας  της Φλώρινα. 

Υπήρξε από τους πρωτεργάτες του Μακεδονικού αγώνα. Ο Κωνσταντίνος Χρήστου συμμετείχε αρχικά στο κίνημα των Βουλγάρων  εναντίον των Τούρκων. Όταν αντιλήφθηκε ότι παραπλανήθηκε και διαπίστωσε τις πραγματικές προθέσεις των Βουλγάρων για τον μακεδονικό Ελληνισμό, διαχώρησε τη θέση του. Οι Βούλγαροι επεδίωξαν δύο φορές να τον σκοτώσουν, στήνοντάς του ενέδρα. Κατόπιν προσπάθησε να επικοινωνήσει με τον Μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανό Καραβαγγέλη, ώστε να οργανωθεί ο αγώνας των Ελλήνων εναντίον των Βούλγαρων κομιτατζήδων. Ο Γερμανός Καραβαγγέλης δυσπιστούσε απέναντί του (όπως και πολλοί Νοτιοελλαδίτες), γιατί ήταν σλαβόφωνος και δεν δεχόταν καθοδήγηση από την Αθήνα. Συνελήφθη από τους Τούρκους μετά από προδοσία και απαγχονίστηκε το 1905 στο Ατ Παζάρ του Μοναστηρίου. Ο θάνατός του σήμανε την κορύφωση του Μακεδονικού Αγώνα, καθώς η θυσία του συγκίνησε τον μακεδονικό Ελληνισμό αλλά και το Πανελλήνιο. Μετά το θάνατό του, πλήθος εθελοντών από την ελεύθερη Ελλάδα συνέρευσαν στη Μακεδονία  για να λάβουν μέρος στον αγώνα,στο πλευρό των ντόπιων.

 Ο Ένοπλος Μακεδονικός Αγώνας(1904-1908)
Η ενταντική ένοπλη δραστηριότητα των βουλγαρικών οργανώσεων, τόσων εκείνων στην Σόφια όσο και των παραφυάδων τους στην Μακεδονία, δεν ήταν δυνατόν να εξακολουθήσει ν'αφήνει αδιάφορους και ασυγκίνητους τους Έλληνες στην ελεύθερη Ελλάδα.

 Ένας νέος  Έλληνας πρόξενος στην Θεσσαλονίκη ονόματι Λάμπρος Κορομηλάς, έφερε νέες ιδέες και αποτέλεσε απόδειξη πως κάτι είχε αλλάξει στην προσέγγιση της υπόθεσης της Μακεδονίας απο την πλευρά της επίσημης Ελλάδας. Ο πρόξενος ζητούσε την δημιουργία ενός "υπουργείου Μακεδονίας" στην Θεσσαλονίκη το οποίο θα συντόνιζε όλον τον αγώνα.
Δύο αρχές, υποστήριζε ο Κορομηλάς πως όφειλαν να συνυπάρξουν. Την προξενική και την εκκλησιαστική.
Η δεύτερη πρέπει ν'υποταχθεί στην πρώτη και οι δύο μαζί να αποτελέσουν ένα σώμα σημείωνε.

 

Ο Παύλος Μελάς φωτογραφήθηκε ένστολος με την στολή του Μακεδονομάχου, απο τον Λαρισαίο φωτογράφο Γεράσιμο Δαφνόπουλο. Ο ίδιος ο Μελάς περιγράφει την ιστορία αυτής της φωτογραφίας στη σύζυγό του Ναταλία ως εξής:" Ένας φίλος μου, ο ανθυπολοχαγός Λούφας, ο οποίος μου παρέχει ασυλο, θέλησε να κάμω την φωτογραφία μου. Συγκατετέθην σε τούτο. Σου στέλνω σήμερον το πρώτον αντίτυπον, αλλ'υπο τον όρον να μην ιδή το φώς της ημέρας. Αν πέσω εκεί, ας είναι μία ανάμνησις εις σε και τα παιδάκια μου." Είναι η τελευταία φωτογραφία του Μελά και έμελλε να γίνει η πιο διάσημη φωτογραφία-σύμβολο ολόκληρου του Μακεδονικού Αγώνα, μέσα απο τις δεκάδες αναπαραγωγές σε επιστολικά δελτάρια,αφίσες, ζωγραφικά πορτρέτα και εμβλήματα.
  Ο ΠΑΥΛΟΣ ΜΕΛΑΣ(1870-1904)
Ήταν αξιωματικός του ελληνικού πυροβολικού στρατού. Γεννήθηκε στην Μασσαλία της Γαλλίας και είχε καταγωγή απο την Ήπειρο.
Μετά τη μετακίνηση της οικογένειας στην Αθήνα , σπούδασε στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων  απ' όπου αποφοίτησε με τον βαθμό του ανθυπολοχαγού.

 

Συλλογική αναμνηστική φωτογραφία της οικογένειας του Παύλου Μελά. Στην συγκεκριμένη φωτογραφία εικονίζονται ο Παύλος Μελάς, με την σύζυγό του Ναταλία, αδελφή του Ιωνα Δραγούμη και το μικρό γιο τους Μιχαήλ ή Μίκη

  Ο Παύλος Μελάς ανήκε στους αξιωματικούς που αγανακτούσε μπροστά στην αδράνεια της κυβέρνησης Θεοτόκη. Τα πατριωτικά του αισθήματα πυρώνονταν με τις επιστολές που του έστελνε ο κουνιάδος του(αδελφός της γυναίκας του) Ιων Δραγούμης ο οποίος στα τέλη του 1902 είχε τοποθετηθεί υποπρόξενος στο Μοναστήρι.

 Τούγραφε ο Δραγούμης: "Aπο κανένα κράτος της Ευρώπης δεν έχομε να περιμένουμε ούτε βοήθεια, ούτε τίποτα! Να ξέρεις πως είμαστε εντελώς μόνοι μας. Κανείς δεν μας βοηθεί και όλοι μας κτυπούν!
Γιατί λοιπόν να μη κάνουμε μόνοι μας ό,τι πρέπει?"
Λαμβάνοντας τέτοιου είδους καθημερινά  μηνύματα ο Μελάς, οργάνωνε εράνους, σύχναζε στα καφενεία της οδού Ζήνωνος για να βλέπει τους Μακεδόνες κτίστες και αλληλογραφούσε με πρώην συντρόφους του στην Εθνική Εταιρεία καθώς και με αξιωματικούς στην Λάρισα, προκειμένου να συλλέξει πληροφορίες για τους Μακεδόνες πρόσφυγες που έφταναν στην Θεσσαλία. Σκοπός του είχε γίνει η δυναμική κινητοποίηση του Ελληνισμού.
Τότε μαζί με τους λοχαγούς  Αναστάσιο Παπούλα, Αλέξανδρο Κοντούλη, Γεώργιο Κολοκοτρώνη και τους συνοδούς του ο Παύλος Μελάς ξεκίνησε για μια μυστική αποστολή στην Μακεδονία με σκοπό την διάγνωση της κατάστασης απο κοντά. Υστερα απο διάφορες περιπέτειες οι αξιωματικοί επέστρεψαν σταδιακά στην Αθήνα, έχοντας διαφορετικές εκτιμήσεις περί του πρακτέου.
Ο Παπούλας και ο Κολοκοτρώνης εισηγήθηκαν την αποστολή στην Μακεδονία ισχυρών ένολων ομάδων απο την ελεύθερη Ελλάδα, ενώ ο Κοντούλης και ο Μελάς πρότειναν την συγκρότηση ντόπιων αντάρτικων ομάδων.Μετά απο μερικούς μήνες ο Παύλος ξεκίνησε μια δεύτερη εικοσαήμερη περιοδεία και εισήλθε στην μακεδονική γη ως ζωέμπορος με το όνομα Πέτρος Δέδες.
Η δεύτερη αποστολή του, που περιελάμβανε και την συνάντησή του με τον πρόξενο Λάμπρο Κορομηλά, ήρθε απλώς ν'ενισχύσει τις αρχικές του απόψεις.
Στις 18 Αυγούστου του 1904, όταν όλα ήταν έτοιμα κατά το σχέδιο ο Παύλος Μελάς με το επιχειρησιακό όνομα Καπετάν Μίκης Ζέζας, επικεφαλής σώματος 35 μόλις ανδρών, που το αποτελούσαν Μακεδόνες, Μανιάτες και Κρητικοί, ανέλαβε την αρχηγία του Μακεδονικού αγώνα ενάντια στους Βούλγαρους και εισήλθε ένοπλα στα Μακεδονικά εδάφη με την εντολή να ασκήσει καθήκοντα αρχηγού και στις μικρότερες ομάδες που δρούσαν εν τω μεταξύ στη περιφέρειες Μοναστηρίου και Καστοριάς
.Οι Τούρκοι από διάφορους καταδότες πληροφορήθηκαν  περί της εισόδου και της δράσης του και  έθεσαν προς καταδίωξή του πολυάριθμο τουρκικό απόσπασμα.
Παρά τις συνεχείς διώξεις του Οθωμανικού στρατού ο Παύλος Μελάς άρχισε ν΄ αποδεκατίζει τις βουλγαρικές ομάδες με βάση τα χωριά Λιγκοβάνη και Λίχυβο.

  Στις 13 Οκτωβρίου του 1904 ενώ βρισκόταν στα Στάτιστα και προδόθηκε  από την βουλγάρικη συμμορία του Μήτρου Βλάχου, περικυκλώθηκε από Τουρκικό απόσπασμα 150 ανδρών.
Μετά από δίωρη λυσσαλέα μάχη διέταξε αιφνίδια έξοδο τεθείς επικεφαλής των ανδρών του .
Στην επιχείρηση αυτή τραυματίσθηκε θανάσιμα στην οσφυϊκή χώρα και πέθανε μετά από μισή ώρα στα χέρια του φιλου του, Γεώργιου Στρατινάκη.
Η συγκλονιστική πολυσέλιδη έκθεση του νέου πρόξενου του Μοναστηρίου Φίλιππου Κοντογούρη, διέσωσε την εθνική μνήμη των τελευταίων στιγμών του πρωτεργάτη του Μακεδονικού αγώνα:
" H σφαίρα έπληξεν αυτόν εις την οσφυακήν χώραν και θραύσασα την φυσιγγιοθήκην αυτού και χρηματόδεμα περιέχον χρυσά νομίσματα, του επροξένησεν επί της κοιλίας χαίνουσα πληγήν μεγάλης διαμέτρου, εξ'ης άφθονον ανέβλυσε το αίμα.  Ο Μελάς εκπέμψας οιμωγήν έπεσε πάραυτα, πριν δε προφθάσωσι ν'αποσύρωσιν αυτόν οι σύντροφοί του, επυροβόλησε χαμαί κείμενος-τον τελευταίον πυροβολισμό του-και αφήκεν άπνουν τον φονεύσαντα αυτόν Τούρκον χωροφύλακα"
Ο τραγικός θάνατος του Παύλου Μελά πυροδότησε την  δράση των Ελλήνων με άνδρες απ'όλες σχεδόν τις εστίες του ελεύθερου και υπόδουλου Ελληνισμού  όπως τη Μάνη, την Κρήτη, την Κύπρο, την Μικρά Ασία  οι οποίοι κατέφθασαν στην Μακεδονία.

 

Κρήτες μακεδονομάχοι: Γεώργιος Δικώνυμος-Μακρής, Ιωάννης Καραβίτης και Γεώργιος Βολάντης

  Σους  ορεινούς όγκους και στην περιοχή της λίμνης των Γιαννιτσών διεξήχθη τότε ένας κλασσικός ανταρτοπόλεμος ανάμεσα σε Έλληνες και Βούλγαρους.

 Μέχρι της αρχές του 1908 οι ελληνικές αντάρτικες ομάδες είχαν κατορθώσει να αναχαιτίσουν τη βουλγαρική διείσδυση ιδιαίτερα στην νότια και μεσαία ζώνη της Μακεδονίας.Η στρατιωτική αυτή επιτυχία αναπτέρωσε το φρόνημα του μακεδονικού Ελληνισμού.

Ἕνας ἀπό τούς ἐθελοντές ἀξιωματικούς, πιστός στό παράδειγμα τοῦ ἥρωος Παύλου Μελᾶ, ἦταν καί ὁ Σαράντης Ἀγαπηνός. Ἐπισήμως κατεγράφη ὅτι ζήτησε ἄδεια ἀπό τόν Στρατό γιά νά μεταβεῖ στό ἐξωτερικό. Ὅμως ἐκεῖνος ξεκινοῦσε γιά τόν δύσκολο πόλεμο, τόν διμέτωπο ἀγῶνα. Μαζί μέ τόν λοχία Τυλιγάδη καί 12 εὐζώνους πῆγε στόν Βόλο , μετά μέ τραῖνο στήν Λάρισα, ἀπό ἐκεῖ μέ ἱππήλατη ἅμαξα στό Τσάγεζι (Στόμιο) καί μέ πλοιάριο διαπεραιώθηκε στήν Μακεδονία , στίς ἐκβολές τοῦ Λουδία. Οἱ τοπικοί σύνδεσμοι τόν μετέφεραν στή Νάουσα καί μέ ὁδηγίες του προξένου Λάμπρου Κορομηλᾶ, μετέφερε τό κέντρο τῶν ἐπιχειρήσεων στόν περίφημο Βάλτο, στήν Λίμνη τῶν Γιαννιτσῶν.
Πρόκειται γιά τόν πρωταγωνιστή τοῦ βιβλίου "Τά Μυστικά τοῦ Βάλτου" τῆς Πηνελόπης Δέλτα, μέ τό ὁποῖο μεγάλωσαν γενιές καί γενιές. Ὁ Ἄγρας καί ὁ Ναουσαῖος συνεργάτης του Ἀντώνης Μίγγας κρεμάσθηκαν ἀπό μέλη τοῦ βουλγαρικοῦ κομιτάτου σέ μιά καρυδιά στό χωριό Βλάντοβο, σημερινό χωριό Ἄγρας κοντά στήν Ἔδεσσα. Ὁ Πελοποννήσιος Μακεδονομάχος ἦταν μόλις 27 ἐτῶν. Ἡ σύντομη ζωή του ὑπῆρξε ἕνας συνεχής ἀγώνας γιά τά ἰδανικά τῆς πατρίδας, τῆς ἐλευθερίας, τῆς ἀξιοπρέπειας

 Η επανάσταση όμως που ακολούθησε των Νεότουρκων, το καλοκαίρι του 1908 διέκοψε άδοξα την ελληνική τακτική που είχε αρχίσει να παγιώνεται στην κυριαρχία των περιοχών.
Το κίνημα των νεαρών Τούρκων αξιωματικών έδινε αφειδώς υποσχέσεις φιλελευθεροποίησης του οθωμανικού καθεστώτος προς όφελος των μειονοτήτων της αυτοκρατορίας και ως αντάλλαγμα ζητούσε τη διακοπή των εχθροπραξιών.
Παράλληλα εκείνη την εποχή υπήρχε η κορύφωση του επαναστατικού αναβρασμού στην Κρήτη με την επανάσταση στο Θέρισο τον Μάρτη του 1905.
Οι υποστηρικτές της ένωσης της νήσου με την Ελλάδα με επικεφαλής τον Ελευθέριο Βενιζέλο πέτυχαν την αντικατάσταση του πρίγκηπα Γεωργίου στην θέση του αρμοστή της Κρήτης απο τον πρώην πρωθυπουργό Αλέξανδρο Ζαίμη.
Οι Νεότουρκοι προκειμένου να πετύχουν προς όφελός τους διευθέτηση του Κρητικού ζητήματος ασκούσαν πιέσεις σε βάρος των Ελλήνων Μακεδόνων.
Μέσα σ'αυτό το κλίμα στην Μακεδονική ύπαιθρο η τρομοκρατική δράση ένοπλων κομιτατζήδων αυξήθηκε. Τον Ιανουάριο οι οθωμανικές αρχές απέλασαν τον μητροπολίτη Δράμας και στελέχη του Νεοτουρκικού Κομιτάτου δολοφόνησαν τον μητροπολίτη Κασσανδρείας.
 Τον Οκτώβριο του 1908 σε πολλές μακεδονικές πόλεις με επίκεντρο τη Θεσσαλονίκη, οργανώθηκαν απο το νεοτουρκικό καθεστώς συλλαλητήρια εναντίον των Κρητών που επιθυμούσαν την ένωση.
Κρήτη ή Θάνατος  έγραφαν μεγάλες επιγραφές στα συλλαλητήρια της Θεσσαλονίκης, στα οποία ήταν υποχρεωμένοι να λαμβάνουν μέρος και οι Έλληνες ραγιάδες. Ξύλο και βασανιστήρια υπέστησαν εκατοντάδες δυστυχισμένοι χωρικοί για να προδώσουν τις αποθήκες υλικού και για να κλείσουν τα ελληνικά σχολειά.
Ετσι είχε η κατάσταση στα Μακεδονικά εδάφη και επιδεινώθηκε ακόμα περισσότερο στην πορεία απο τις οργισμένες νεοτουρκικές αντιδράσεις για τη δραστηριότητα των Ελλήνων της Κρήτης.
 Στην συνέχεια έρχονται οι Βαλκανικοί Πόλεμοι του 1912-1913 που  οδήγησαν αφ'ενός στην αποχώρηση των Οθωμανών απο την Βαλκανική  χερσόνησο  και αφ'ετέρου στην διανομή της γεωγραφικής Μακεδονίας ανάμεσα στην Ελλάδα, την Βουλγαρία, την Σερβία και την Αλβανία.
 Στον πρώτο βαλκανικό πόλεμο (η Βαλκανική Συμμαχία: Σερβία, Μαυροβούνιο, Ελλάδα και Βουλγαρία) επιτέθηκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και απέσπασε την Μακεδονία και το μεγαλύτερο μέρος της Θράκης.
Μετά επήλθε διαφωνία μεταξύ των νικητών για τον τελικό διαμοιρασμό των εδαφών και ξέσπασε ο δεύτερος πόλεμος, μπαίνοντας στην σύρραξη και η Ρουμανία, απο τον οποίο πόλεμο βγήκε ηττημένη η Βουλγαρία χάνοντας το μεγαλύτερο μέρος των εδαφών που είχε κατακτήσει στην αρχή.
Ο Α΄Παγκόσμιος Πόλεμος(1914-1918) που ακολούθησε, σφραγίστηκε απο την επιθυμία της Βουλγαρίας ν'ανατρέψει τα εδαφικά τετελεσμένα των βαλκανικών αναμετρήσεων χωρίς όμως ουσιαστικό αποτέλεσμα.
Μέσα σ'αυτό το πλαίσιο κι ενώ τα τύμπανα του πολέμου δεν είχαν προλάβει να σιγήσουν στα ταραγμένα Βαλκάνια το "Μακεδονικό Ζήτημα" εισήλθε στη δεκαετία του 1920.
Μια καινούργια εποχή με νέες και άγνωστες μέχρι στιγμής παραμέτρους όπως η επιρροή του κομμουνισμού και τα καραβάνια των εξαθλιωμένων προσφύγων ανοιγόταν...



                                                                         Συνεχίζεται...

 Βασισμένο σε επιλεγμένα αποσπάσματα της μελέτης του Ιακωβου Μιχαηλίδη

επίκουρου καθηγητή στον Τομέα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας, Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του ΑΠΘ.

Χρησιμοποιήθηκε η βιβλιογραφία:

Ελλη Σκοπετέα: Mακεδονικό και Ανατολικό ζήτημα

Ν.Βλάχου: To Mακεδονικό ως φάση του Ανατολικού ζητήματος

Απο το πλήθος των σχετικών μελετών του Κωφού=Ελληνικό κράτος και μακεδονικές ταυτότητες

Μελέτη Ιωάννη Κολιόπουλου: H "πέραν" Ελλάς και οι πέρα Έλληνες.

Απαντα Αλεξάνδρου Σούτσου

Μελέτη Ελλης Σκοπετέα  Το πρότυπο Βασίλειο και η Μεγάλη Ιδέα

Μελέτη του Ευάγγελου Κωφού: Η Ελλαδα και το Ανατολικό ζήτημα

Σχετικές αναφορές των ελληνικών προξενείων που βρίσκονταν στον μακεδονικό χώρο

Ναταλία Μελά Παύλος Μελάς, Αθήνα-Γιαννινα 1992

V.Berard: Τουρκία και Ελληνισμός Οδοιπορικό στην Μακεδονία

Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα

Μελέτη της Μιράντας Σταυρινού Η διπλωματία των δυνάμεων και η μεταρρυθμίσεις στην Μακεδονία

Περικλέους Αργυροπούλου: O Μακεδονικός Αγών-Απομνημονεύματα

Μελέτη Βασίλη Γούναρη: To Mακεδονικό ζήτημα απο τον 19ον αιώνα έως τον 21οναιώνα Ιστοριογραφικές προσεγγίσεις